Μία συζήτηση γύρω από την κλωνική επιλογή των ελληνικών ποικιλιών αμπέλου

Μία συζήτηση γύρω από την κλωνική επιλογή των ελληνικών ποικιλιών αμπέλου

ampeli

Ένα από τα πολλά συστατικά του terroir είναι αδιαμφισβήτητα το φυτικό υλικό που θα επιλεχθεί να χρησιμοποιηθεί από τον αμπελουργό. Δηλαδή το υποκείμενο και η ποικιλία της αμπέλου.

Όπως μπορεί όμως να γνωρίζετε, μία ποικιλία, λόγου χάρη το Μοσχοφίλερο από κλήμα σε κλήμα δεν έχει ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά, τις ίδιες αντοχές και ευαισθησίες. Και αυτό διότι το DNA τους είναι διαφορετικό. Πρόκειται για διαφορετικά  “άτομα” ακόμα και αν έχουμε να κάνουμε με την ίδια ποικιλία. Αντίστοιχα ο άνθρωπος σαν είδος ανήκει στον Homo sapiens όπως και οι φυλές του (λευκοί, μαύροι, ασιάτες, κλπ) αλλά κάθε άνθρωπος ακόμα και από την ίδια φυλή διαφέρει από τους ομοίους του.

Μάλιστα οι διαφορές στο αμπέλι μπορεί να είναι και πολύ μεγάλες ποιοτικά και ποσοτικά. Ο τρόπος για να πάρουμε ένα γενετικά ακριβώς ίδιο φυτό είναι με τον αγενή πολλαπλασιασμό του. Για παράδειγμα, επιλέγοντας μία κληματίδα του πρέμνου που επιθυμούμε να πολλαπλασιάσουμε και είτε τη φυτέυουμε απευθείας είτε την εμβολιάζουμε πάνω στο υποκείμενο. Και αυτός είναι και ο τρόπος που η αμπελοκαλλιέργεια διατηρείται ανά τους αιώνες. Οι αμπελουργοί δουλεύανε πολύ και γνωρίζανε κάθε σπιθαμή του αμπελοτεμαχίου τους καθώς και ποιά πρέμνα ήταν τα πιο γερά, παραγωγικά και υγιή, από τα οποία και επιλέγανε δυνατές κληματίδες προς φύτευση για να αντικαταστήσουν τυχόν κενά στο χωράφι τους. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται μαζική επιλογή και τα κλήματα επιλέγονται εμπειρικά ανάλογα τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά.

Όσον αφορά το Αγιωργίτικο φαίνεται να υπάρχουν πάνω απο 250 διαφορετικοί φυσικώς δημιουργημένοι κλώνοι (όπου κάθε κλώνος ένα και το αυτό). Άλλο παράδειγμα αποτελεί το μαυρούδι που όχι μόνο είναι ένας τεράστιος πληθυσμός διαφορετικών κλώνων αλλά ακόμα και διαφορετικών ποικιλιών. Το ίδιο ισχύει και για τα φιλέρια, κοκ. Η γενετική αυτή ετερογένεια των ποικιλιών μας είναι απολύτως φυσιολογική δεδομένου ότι η αμπελοκαλλιέργεια στη χώρα μας χρονολογείται πολύ πριν από τα ομηρικά χρόνια. Μάλιστα θα πρέπει να είμαστε περήφανοι για την τόσο μεγάλη μας βιοποικιλότητα. Παρόλα αυτά, υπάρχουν κάποια αρνητικά θέματα στο ζήτημα.

Οι κλώνοι που δημιουργούνται με φυσικό τρόπο είναι τυχαίοι για εμάς ως προς τα χαρακτηριστικά τους. Μπορεί να μην είναι αρκετά παραγωγικοί (πχ ευαίσθητοι στην ανθόρροια), τα σταφύλια να μην έχουν την επιθυμιτή ποιότητα (ανεπαρκές χρώμα, αρωματικά), αν και με μία σωστή μαζική επιλογή αυτό γενικά δε συμβαίνει.

Το βασικό πρόβλημα είναι η μεγάλη πιθανότητα να μην είναι υγιείς αλλά ιωμένοι με χειρότερο τον ιό του καρουλιάσματος των φύλλων που μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ποσότητα και ποιότητα των σταφυλιών που θα παραχθούν. Ο μολυσματικός εκφυλισμός είναι μία ακόμα ίωση που προκαλεί μεγάλα προβλήματα και μπορεί να μεταφερθεί σε υγιή αμπελώνα σε περίπτωση που εμβολιάσουμε ένα υποκείμενο με ήδη μολυσμένο μόσχευμα (ο συγκεκριμένος προκαλείται από νηματώδεις σκώληκες εδάφους).

ampeli2

Η πλειοψηφία των ιών που μπορεί να προσβάλουν το αμπέλι μπορεί να μην έχουν απολύτως κανέναν αντίκτυπο στην παραγωγή των σταφυλιών και στην ανθεκτικότητα της αμπέλου έναντι των ασθενειών. Φαίνεται ότι σε ένα ποσοστό που ίσως αγγίζει εντυπωσιακά το 100% του φυτικού υλικού του Αγιωργίτικου όλα τα φυτά είναι ιωμένα! Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι σε έναν αμπελώνα 10 στρεμάτων με 4000 φυτά μπορεί σε πολύ μεγάλο ποσοστό η ποιότητα των σταφυλιών να μην είναι αυτή που θα μπορούσε να είναι.

Σκεφτείτε να υπάρχει ένα 20-30% ιωμένων από το καρούλιασμα των φύλλων φυτών. Όμως, σύμφωνα με άποψη ερευνητών του Ινστιτούτου Οίνου και Αμπέλου της Narbonne-Pech Rouge θα μπορούσε κάποια ίωση να είχε θετικά αποτελέσματα στην ποιότητα του Αγιωργίτικου, ακόμα και να έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην τυπικότητα της ποικιλίας όπως την ξέρουμε σήμερα.

Στο εξωτερικό καθώς και στην Ελλάδα όσον αφορά τους οινοποιούς που καλλιεργούν διεθνείς ποικιλίες, η επιλογή του κλώνου γίνεται από τον υπεύθυνο αμπελουργό ή γεωπόνο. Είναι μία απόφαση που λαμβάνεται ανάλογα με το έδαφος, το υψόμετρο, το κλίμα, τη θέση του αμπελώνα, το υποκείμενο, κλπ καθώς και το marketing. Ανάμεσα σε πλήθος κλώνων που κυκλοφορούν υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι είναι της μόδας ανάμεσα στους οινοποιούς. Στην πραγματικότητα, σπανίως οι οινοποιοί καταλαβαίνουν ή ακόμα και ασχολούνται με τις λεπτές διαφορές ανάμεσα στους κλώνους και τους αρκεί να δουν τι επέλεξε ο γείτονάς τους ή απλά επιλέγουν επειδή διαβάσανε κάτι ενδιαφέρον πάνω στο συγκεκριμένο κλώνο. «Καλύτερα να βάλω τον Malbec FPS 8 γιατί αλλιώς μπορεί να μείνω πίσω ποιοτικά σε σχέση με το αν έβαζα τον FPS 6».

Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και με τα στελέχη ζυμομυκήτων ειδικά στην Ελλάδα. Καταντάει κάπως σαν το τελευταίο trend στο χώρο των winemakers όπως συμβαίνει αντίστοιχα και με την απόκτηση του τελευταίου iphone ή mac book από τους λάτρεις της τεχνολογίας.

Πόσοι αμπελώνες έχουν καταστραφεί ολοσκερώς εξαιτίας κακής επιλογής κλώνου. Οι κλώνοι του Sangiovese που είχαν επιλεγεί και δημιουργηθεί αρχικά στην Ιταλία είχαν κριθεί μη επαρκείς από πολλούς οινοποιούς, με αποτέλεσμα εκείνοι να στραφούν πάλι στη μαζική επιλογή. Στη Γαλλία στην οποία σήμερα η έρευνα στρέφεται πολύ προς τη μείωση των φυτοφαρμάκων στην αμπελοκαλλιέργεια σύμφωνα με το πρόγραμμα Ecophyto 2018 επίσης γυρνάνε πίσω στην μαζική επιλογή με στόχο την αύξηση της βιοποικιλότητας στο αμπέλι που θα μπορούσε να αυξήσει την αντοχή συνολικά στις ασθένειες.

Τέλος, έρευνα σε Provence, Βουργουνδία και Αλσατία δημιούργησε ερωτήματα για το εαν η κλωνική επιλογή και ο εμβολιασμός τύπου ωμέγα έχει κάποια σχέση με την εμφάνιση της ίσκας σε αμπελώνες μικρότερης ηλικίας και σε μεγαλύτερη ένταση των συμπτωμάτων ή αν απλά τα μεγαλύτερα φυτά είχαν για κάποιο λόγο αναπτύξει κάποια αντίσταση στην ασθένεια.

Το άρθρο αυτό γράφτηκε για να βάλει σε σκέψεις τον επαγγελματία και να τονίσει πως οι κλωνοι δεν είναι πανάκεια αλλά απλώς ένα εργαλείο στα χέρια των οινοποιών που πρέπει να χρησιμοποιηθεί σωστά. Μη ξεχνάμε ότι απλά πρόκειται για ένα μικρό κομμάτι του terroir, αν και αυτό είναι κάτι που πρέπει να διαπιστώσει ο καθένας μας στη δική του περίπτωση. Ακόμα, υπάρχουν αμπελουργοί στον κόσμο που φτιάχνουν εξαιρετικά κρασιά αποτελούμενα από χαρμάνια πλήθους διαφορετικών ποικιλιών θέλοντας να αναδείξουν τη φιλοσοφία πως η ποικιλία παίζει δευτερεύοντα λόγο. Άσχετα αν προσωπικά διαφωνώ ή συμφωνώ με κάτι τέτοιο.

Μία άκρως σημαντική δουλειά που πρέπει προπάντων να γίνει στην Ελλάδα είναι η ταυτοποίηση με τεστ DNA των ποικιλιών της και να βρεθεί ποιές ποικιλίες είναι όντως διαφορετικές μεταξύ τους, ποιές είναι ίδιες αλλά τις νομίζουμε διαφορετικές ενώ στην πραγματικότητα είναι διαφορετικοί κλώνοι, κοκ. Και όλα αυτά τα αποτελέσματα να οργανωθούν με κάποιον τρόπο ώστε να μειωθεί το χάος. Επιπλέον να υπάρξει μία τράπεζα διατήρησης γενετικού υλικού που να αποθηκευτούν όσο το δυνατότερο περισσότεροι κλώνοι και ποικιλίες η οποία να μην κινδυνεύει να διαλυθεί.

Συνεπώς, η κλωνική επιλογή των ελληνικών ποικιλιών είναι μονόδρομος για να πιστοποιηθεί το πολλαπλασιαστικό μας υλικό και να μπορέσουν αυτές να φύγουν στο εξωτερικό ενώ επίσης απαραίτητη για να κρατήσουμε νομικά την ιδιοκτησία των ονομάτων των ποικιλιών μας. ‘Ομως η δημιουργία όσο το δυνατόν μεγαλύτερου αριθμού κλώνων με διαφορετικά μεταξύ τους χαρακτηριστικά για κάθε ποικιλία που επιλέγεται είναι αναγκαία για να μη καταστραφεί η γενετική μας κληρονομία.

Φανταστείτε τους αμπελουργούς να είχαν να επιλέξουν μόνο ανάμεσα σε 2-3 κλώνους αγιωργίτικο βάζοντας μόνο έναν από αυτούς σε ολόκληρο το χωράφι τους, για παράδειγμα εκείνον που θα δώσει πιο βαθύ χρώμα ή περισσότερη β-ιονόνη (αρωματική ένωση που χαρακτηρίζεται σαν ανθώδες, βιολέτα και κόκκινο βατόμουρο) στο παραγόμενο κρασί. Και αν αυτός ο κλώνος είχε μέτρια αντίσταση στην ίσκα ή κακή αντίσταση στην ξηρασία ή σε οτιδήποτε που αφορά την ανθεκτικότητα του φυτού; Τότε σε μία χρονιά που θα τύχαινε η αδυναμία των κλώνων μας θα μπορούσαμε να είχαμε ακόμα και ολική καταστροφή. Να σημειωθεί ότι η κλωνική επιλογή για να ολοκληρωθεί σα διαδικασία και πρωτόκολλο είναι εξαιρετικά χρονοβόρα. Χρειάζεται από τη στιγμή που θα ξεκινήσει τουλάχιστον 10-15 χρόνια.

Από την άλλη πλευρά με τη μαζική επιλογή που έκαναν και οι παππούδες μας απλά αυτή τη φορά συνοδευόμενη με την πιστοποίηση ότι τα φυτά που επιλέγουμε να φυτέψουμε είναι όντως υγιή χωρίς ιώσεις και άλλα προβλήματα, μπορούμε να έχουμε μεγαλύτερη βιοποικιλότητα. Έτσι, δε θα υπάρξει κίνδυνος να πάθουμε ότι συνέβει στην ποικιλία Gros Michel της μπανάνας το 1950 που εξαφανίστηκε από την ασθένεια του Παναμά εξαιτίας του μύκητα, Fusarium oxysporum.

Γιάννης Παπαδημητρακόπουλος Οινολόγος – Αμπελουργός MSc

Share this post